مجمع الوحوش / هزار دستان / عطارزاده / چشمه

«مجمع‌الوحوش» سوّمین رمان «عطیه عطارزاده» است. در دو رمان قبلی، عطارزاده به‌خوبی نشان داد که علاقۀ ویژه‌ای به شخصیت‌های در حاشیه و دور از نظر دارد. در عین‌حال، مهارت خودش را در ترسیم و توصیف فضاهای بدیع و موقعیت‌های غریب با نثری منحصربه‌فرد به اثبات رساند. او در این رمان نیز همان رویه را پی گرفته و ما را به جهانی غریب و کم‌تر شناخته می‌برد: به باغ‌‌وحش ناصری در زمانۀ گرفتاری ایران در جنگ جهانی اول. به زمانۀ عسرت و گرسنگی و بیماری و قطحی. در زمانه‌ای که سگ و گربه و موش هم در کوچه‌ها، از شدّت شکار مردمِ قحطی‌زده و گرسنه، نایاب شده‌اند. اسحق، نگهبان مجمع‌الوحوش، از جان‌ومال هرچه دارد مایه می‌گذارد تا حیوانات باغ‌وحش را نجات بدهد. طاووس و باز و عقاب و شیر و خرس و یوزی که ناصرالدین‌شاه به زحمت و علاقه جمع‌آوری‌شان کرده بود، حالا پس از مرگش مورد بی‌توجهی مظفرالدین‌شاه و بعد محمّدعلی‌شاه و بعدتر احمدشاه جوان قرار گرفته است. قحطی و وبا و طاعون و خشک‌سالی و اعتیاد به افیون نیز در کشور غوغا می‌کند. جنگ جهانی اول آغاز شده و روسیه و بریتانیا و عثمانی هم، هریک به‌دنبال سهم بیش‌تری از تنِ نیمه‌جانِ این سرزمین‌اند. اسحق در چنین اوضاعی در پی یافتن راهی است تا هرطور شده حیوانات شاهی را زنده نگه دارد.