خانواده‏ تیبو (4ج‏) دوگار / نجفی‏ / نیلوفر

رمان «خانواده تیبو» شاهکار نویسنده فرانسوی روژه مارتن دوگار است؛ اثری چهارجلدی که زندگی یک خانواده بورژوا و کاتولیک فرانسوی را از اواخر قرن نوزدهم تا دوران جنگ جهانی اول دنبال می‌کند. محور داستان، سرنوشت دو برادر است:

آنتوان تیبو: پزشک خردگرا، متین، محتاط و نماینده نظم و اخلاق سنتی.

ژاک تیبو: شورشی، آرمان‌گرا، آزادی‌خواه و مخالف ساختارهای خشک مذهبی و اجتماعی پدرش.

پدر خانواده، مردی سخت‌گیر و مذهبی است که تلاش می‌کند فرزندانش را با نظم و ایمان تربیت کند، اما ژاک از این محیط خفقان‌آور می‌گریزد. او ابتدا به مدرسه شبانه‌روزی فرستاده می‌شود، ولی از آنجا فرار می‌کند و زندگی‌ای پُرماجرا و آزاد در پیش می‌گیرد. در مقابل، آنتوان پزشکی موفق می‌شود و نماد عقلانیت و تعادل است. با گذشت زمان، مسیر دو برادر به تدریج به هم نزدیک و در عین حال از هم دور می‌شود: آنتوان از درون احساس پوچی و بی‌معنایی می‌کند. ژاک به سوی ایده‌های سوسیالیستی و انسان‌دوستانه گرایش پیدا می‌کند و سرانجام در جریان جنگ جهانی اول، در جبهه‌ها جان خود را در راه آرمان‌های انسانی از دست می‌دهد.

آخرین جلد رمان فضای تیره و نومیدانه‌ای دارد و نشان می‌دهد که در جهانی گرفتار جنگ و بی‌عدالتی، حتّی انسان‌های صادق و آرمان‌خواه نیز قربانی شرایط تاریخی می‌شوند.

دوگار با نثری دقیق، سرد و روان‌شناسانه، سبک رئالیسم تحلیلی را به اوج می‌رساند. روایتش پر از جزئیات روانی و اجتماعی است و از شتاب ادبیات رمانتیک فاصله دارد. او به جای حادثه‌سازی، روند رشد درونی شخصیت‌ها را نشان می‌دهد؛ به‌ویژه سیر تحول فکری ژاک و تضاد درونی آنتوان. در مرکز رمان، تضاد میان فرد و جامعه و جستجوی معنا در جهانی متزلزل قرار دارد. دوگار از طریق دو برادر، دو نوع پاسخ به بحران معنای انسان مدرن را بررسی می‌کند: آنتوان نماینده‌ی علم و عقل است و ژاک نماینده‌ی ایمان آزاد، عدالت‌خواهی و شور اخلاقی. امّا هر دو سرانجام به بن‌بست می‌رسند: عقل بدون عشق و شور بدون ساختار، هر دو ناکافی‌اند.

یکی از نقاط درخشان اثر، انسان‌گرایی عمیقِ نویسنده است. او از تعصّب دینی یا سیاسی می‌گریزد و به کرامت انسان، رنج، و وجدان فردی می‌پردازد. این ویژگی باعث شد دوگار در سال ۱۹۳۷ جایزه نوبل ادبیات را دریافت کند.

«خانواۀ تیبو» تصویری دقیق از جامعه فرانسه پیش از جنگ جهانی اول ارائه می‌دهد: تضاد طبقاتی، بحران ایمان، رشد سوسیالیسم و گسست نسل‌ها. نمونه‌ای از طبقه بورژوا که ارزش‌های قدیمش در حال فروپاشی است.