سوگ فرامرز / گزیده داستان های منظوم فارسی 10 / امیرکبیر

تاریخ عالم‌آرای عباسی از مهم‌ترین منابع عصری دربارۀ تاریخ صفویه و به‌ویژه دوران پادشاهی شاه‌عباس اول است. نویسندۀ این اثر «اسکندربیک ترکمان‌ منشی» که در دوران پادشاهی شاه‌عباس، وقایع‌نویسِ دربار و همراه او در تمام مراحل پادشاهی‌اش بوده، توانسته شرح مفصلی از دورانِ پُر فراز و فرود زندگی این پادشاه به‌دست دهد؛ اگرچه هیچگاه واقعه‌نگاری بی‌طرف نبوده است. اسکندربیک خود از طایفۀ ترکمانان بوده که در دورۀ صفویه از طوایف مهم و صاحب منزلت و اعتبار بودند.

 سراسر کتاب عالم‌آرا نقل حوادث، جنگ‌ها، دیدارها و سفرهای شاه عباس است و نویسنده از سرسپردگی یا بیم از خشمِ شاه و برای خوشامدگویی در بسیاری موارد، دست به قلب و مسخ حوادث زده و در بسیاری موارد که نقش منفی شاه در حوادث مشهود بوده، تلاش کرده دامن وی را از خطا مبرا بداند.

یکی از ویژگی‌های تاریخ عالم‌آرای عباسی، نثر روان و ساده و کم‌‌دست‌انداز اثر است. شاید یکی از دلایل شهرت آن نیز، همین باشد.

تاریخ تألیف این اثر 1025 هـ.ق. است. صاحب اثر در سی‌امین سال پادشاهی شاه‌عباس به نگارش کتاب خود دست می‌زند.

کتاب اسکندربیک علاوه بر اینکه دربردارندۀ وقایع پادشاهی شاه عباس اول است، از جهت پرداختن به تشکیلات اداری و نظامی و مالی و شرعی دوران خود، دارای معلومات مفید و باارزشی است. علاوه بر آن ذکر وقایع تاریخی همسایگان ایران مثل عثمانیان، گرجیان، تیموریان و ترک‌ها و ترکمانانِ ماوراءالنهر، به اهمیت آن می‌افزاید.

نویسنده همچنین به ذکر احوال علما، دانشمندان، شعرا، سران سپاه و رجال سیاسی و هنرمندان نیز پرداخته است. همچنین احوال و اطلاعات مربوط به طوایف و قبایل و عشایر ساکن ایران در آن روزگار نیز بر اهمیت این کتاب می‌افزاید. علاوه بر اینها، به‌کارگیری لغات و اصطلاحات بسیاری در آن است که یا امروز کاربرد ندارد و یا کاملاً مهجور مانده‌اند و برای پژوهش‌های لغوی مهم هستند.