کتاب سخنگو / روایت صوتی دهه 60 / غفاری نیا / 433 دقیقه

گفتمان اولیۀ چپ در ایران را می‌توان حاصل طرح مبانی سوسیالیسم در برنامه‌های حزبی «اجتماعیون عامیون» و «حزب دموکرات ایران» و همچنین انتشار مطالبی دربارۀ سوسیالیسم و مارکسیسم در مطبوعات و مکتوبات حزبی گروه‌های سوسیال دموکرات ارمنی مستقر در تبریز و گیلان به‌ویژه حزب دموکرات ایران دانست. این گفتمان با تأسیس «حزب عدالت» در قفقاز و مستمر شدن بلشویک‌ها در روسیه، رنگ کمونیسم به خود گرفت. حزب عدالت به «حزب کمونیست ایران» تغییر نام داد و تدام‌بخش این گفتمان در چارچوب مارکسیستی ـ لنینیستی شد. در پی زوال این حزب در دورۀ رضاشاه، گفتمان چپ ایران در این مقطع به ابتکار «تقی ارانی» نه در چارچوب فعالیتِ حزبی، بلکه با انتشار مجلّۀ «دنیا» و پایه‌گذاری یک محفل روشنفکری ادامه حیات داد. گفتمان چپ در این مقطع به جای ترویج نگاه حزبی به مارکسیسم، در پی بسط مسائل تئوریک و به جای مخاطب قرار دادن طبقات فرودست، درصدد شناساندن آن به اقشار تحصیلکرده و روشنفکر بود.